Geleceğin Okurları Yetiştiriliyor Projesi

Uzm. Elif Konar, Dr. Melike Günyüz, Uzm. Psikolojik Danışman Özlem Mumcuoğlu; Erdem Yayınları

Özet
Erdem Yayınları, İnsan Kitap işbirliğiyle okuma kültürünün geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için “Geleceğin Okurları Yetiştiriliyor” projesi hazırlamıştır. Proje kapsamında, doğru kitap seçimi ve kaliteli çocuk edebiyatı tanıtılarak, geleceğin okuyucularının yetiştirilmesi, ebeveynlerin çocuk edebiyatı ve doğru kitap seçimi konusunda bilinç kazanması amaçlanmıştır. Bu bağlamda öncelikle kitabevi çalışanlarına yönelik eğitim yapılmıştır. Programda, programın ve projenin amacı anlatılmış; beklentiler alınmıştır. Projede satış temsilcilerinin önemine değinilmiş, çocuk okuyucu ile iletişimin nasıl kurulabileceğine dair çalışmalar yapılmıştır. Kitap ve okuma kültürü ile ilgili bir seminer verilmiş ve katılımcılar sertifika ile ödüllendirilmiştir. Kitabevi şartları çocuklar ve yetişkinler için uygun hâle getirildikten sonra proje etkinliklerine başlanmış. Etkinlikler sırasında çocuklar ve yetişkinler aynı gün içinde proje uygulamalarına dâhil edilmiştir. Etkinlikler, İnsan Kitap İstanbul Beyoğlu şubesinde gerçekleştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Okuma Kültürü, Kitap Seçimi, Çocuk Kitapları, Çocuk Edebiyatı

GİRİŞ
Çocuk gelişiminin bilişsel gelişim, kavram gelişimi, dil gelişimi, ahlak gelişimi, oyun gelişimi, duyuşsal gelişim, sosyal gelişim, cinsel gelişim, psikomotor gelişim gibi çeşitli alanları vardır. Bütün bu gelişim alanları farklı hızlarda ve şekillerde ilerleme göstermektedir. Bebeklik ve çocukluk, temel alışkanlıkların kazanılmasında insan hayatındaki önemli çağlardır. Gelişimin bir bütün olarak olumlu yönde ilerleyebilmesi için bedensel, ruhsal ve düşünsel gelişimin birlikte ivme kazanması gerekmektedir. Düşünsel gelişimde, çocuğa olan ilgi, ailenin bilgi düzeyi, okumayla ilişkisi, evdeki ve okuldaki kitap, dergi ve gazeteler önemlidir.
Çocukların, her yaşta, öğrenmeye istekli ve meraklı olduklarını ama öğretilmekten hoşlanmadıkları bilinmektedir. Çocuklar her zaman eleştirmenden ziyade bir modele ihtiyaç duyarlar. İlk eğitimine ailede başlayan çocuk, çevresiyle etkileşimde bulunarak öğrenir ve eğitilir. Çocuğun çevresiyle olumlu etkileşimi, öğrenim ve eğitimi hızlandırır.
Bugün, okuma alışkanlığının iyi çocuk kitaplarıyla kazanılacağı, çocuk yaşlarda kitaplarla yapılan olumlu tanışmanın ileriki yaşlara da yansıyacağı herkesin kabul ettiği bir gerçektir. Çocuk kitaplarının çocuklar tarafından sevilmesi, dinlenmesi ve okunması için biçim (kullanılan malzeme, boyut, ağırlık, kapak ve ciltleme, punto, mizanpaj ve resimleme) ve içerik (tema, konu, karakterler, dil ve üslup) açısından uygun özelliklere sahip olması gerekmektedir. Sonuç olarak, biçim ve içerik olarak uygun hazırlanmış kitapların, çocuğun bütün gelişim alanlarını ve eğitimini destekleyebildiği kabul edilmektedir. Bu noktada çocuk yayınlarının temel amacı; kitap sevgisi ve okuma alışkanlığı kazandırmak olmalıdır.

YÖNTEM
Geleceğin Okurları Yetiştiriliyor Projesinin Amacı
Doğru kitap seçimi ve kaliteli çocuk edebiyatı tanıtılarak, geleceğin okuyucularının yetiştirilmesi, ebeveynlerin çocuk edebiyatı ve doğru kitap seçimi konusunda bilinç kazanması amaçlanmaktadır.

Projenin Gerekçesi
Neden Geleceğin Okurları Yetiştiriliyor Projesi?
Türkiye’nin okuma alışkanlığı karnesi (Türkiye’nin Okuma Alışkanlığı Karnesi, Eylül 2006, Çocuk Vakfı) incelendiğinde nüfusun % 88’i okuryazar okuduğu ve okuryazarlık durumu genel itibariyle iyi olduğu görülmektedir. Kızların okullaşma oranının erkeklerin altında olması halen değişmemiştir. Cinsiyet ve kitap okuma oranı incelendiğinde ise kızların erkeklerden daha çok kitap okuduğu ortaya çıkmaktadır. Okuma ilgilerinin köy ve kentlere göre değiştiği görülmektedir. Ayrıca ilköğretim altıncı sınıftan itibaren sınavlara hazırlık nedeniyle okumaya ilginin azaldığı tespit edilmiştir. Gençlerin % 70’i hiç okumuyor. Öğretmenlerin % 63’ü bazen kitap okuyor. Yetişkinlerin % 95’i yalnızca televizyon seyrediyor, % 5’i televizyon seyretmenin yanı sıra kitap okuyor. Nüfusun % 40’ı hayatında hiç kütüphaneye gitmiyor. Türkiye’de düzenli kitap okuma alışkanlığı oranı binde, on binde 1. Uluslararası Okuma Becerilerinde Gelişim Projesi (PIRLS) çerçevesinde 35 ülke arasında Türkiye 28. sırada bulunmaktadır.
Türkiye’nin Okuma Alışkanlığı (Bağımsız Eğitimciler Sendikası, AR-GE birimi) isimli rapora göre, Türkiye’de ihtiyaç maddeleri sıralamasında kitap 235. sırada yer alıyor. Günde ortalama 5 saat televizyon seyreden Türk halkı, kitap okumaya yılda yalnızca 6 saat vakit ayırıyor. Birleşmiş Milletler İnsani Gelişim Raporu’nda, kitap okuma oranında Türkiye, 173 ülke arasında 86. sıradadır.

Toplam nüfusu sadece 7 milyon olan Azerbaycan’da kitaplar ortalama 100.000 tirajla basılırken Türkiye’de bu rakam 2000 – 3000 civarındadır. Gelişmiş ülkelerde kişi başına düşen yıllık kitap alımı, ortalama 100 ABD doları, Türkiye’de ise bu rakam 10 ABD dolarının altındadır.

Çocuklara, bebeklik çağından itibaren kitap okunmasını ve önemli günlerde kitap hediye edilmesini öneren AR-GE uzmanları, çocukların, okuduğu ve aileleriyle paylaştığı her kitap için onu ödüllendirilmesi gerektiğini belirttiler.
Ayrıca kitap okuma oranı % 4,5, televizyon izleme oranı % 94 olan bir ülkede, geleceğin okuyucuları bir an önce oluşturulmazsa kitabevleri ve yayınevleri çok yakında iş yapamaz hâle gelecektir. Daha da önemlisi zihin ve dil gelişimi noktasında geri dönülemez olumsuzluklarla karşılaşma ihtimali gün geçtikçe artacaktır. Bu konuda incelenen birtakım istatistikler de genel durumu açıkça ifade etmektedir.

Yine ilgili raporlar, çocuklara kitabı kim alıyor, diye incelendiğinde % 40’ı anne, % 11’i baba ve geri kalanı diğer yetişkinler. Kitabı çocuklara kim okuyor, diye incelendiğinde % 50’si anne, % 16’sı baba ve geri kalanı diğer yetişkinler. Kitap seçiminde kim etkili oluyor, kim karar veriyor, diye incelendiğinde, % 50’sinde yetişkin % 10’unda çocuk karar veriyor sonucuna ulaşılmıştır. Bu bağlamda çocuk kitabı alma ve okuma alışkanlığı kazandırma adına hem ailelerin/ yetişkinlerin hem çocuk kitabı satıcılarının hem de çocukların bilinçlendirilmesi gerekliliği meydandadır.

Projenin Hedef Kitlesi
*Anasınıfı ve ilköğretim birinci kademe grubu çocuklar
*Veliler, yetişkinler
*Çocuk kitapları satış elemanları

Projenin Hedefi
Bu çalışma ile çocuklar;
•Kaliteli çocuk edebiyatını tanıyacak,
•Kitapların içinde eğlenceli, keyifli ve çok zengin bir dünya olduğunu keşfedecek,
•Edebiyatın önemini anlayacak,
•Kendisinin de bir öykü/masal yazabileceğine inanacak,
•Doğru Türkçe kullanabilecek,
•Düşünce kapasitesi ve kültür düzeyi artacak,
•Hayal dünyası gelişecek,
•Yaratıcılığı gelişecek,
•Kitapların ve okumanın insanı zenginleştirdiğini kavrayacak.

Bu çalışma ile yetişkinler;
•Kaliteli çocuk edebiyatını tanıyacak,
•Doğru çocuk kitabı seçebilecek,
•Çocuklarla iletişimde çocuk kitaplarından yararlanabilecek,
•Çocukların daha iyi birer okuyucu olabilmeleri için yöntemler geliştirebilecek.

Bu çalışma ile İnsan Kitapevi;
•Çocuk kitaplarını ve içeriklerini tanıyabilecek,
•Geleceğin müşterileri ile şimdiden iletişim hâlinde olabilecek,
•Müşterileri daha doğru yönlendirebilecek ve daha iyi hizmet verebilecek,
•Çocuk kitapları konusunda bir hizmet farklılığı yaratabilecektir.

Proje İçeriği
Çocuklar için:
•Yaş kategorilerine göre on/on beşer kişilik gruplar oluşturulur.
•Bu gruplar için önceden rezervasyon alınır (İnsan Kitabevi mağazasında duyurur ve kayıt alır).
•Dramatizasyonlar ve rehberlik oyunları eğitimin bir parçasıdır.
•Çalışmada Erdem Yayınları’nın yanı sıra başka yayınevlerinin de kitapları kullanılır.

Veliler için:
•Velilerin en büyük problemi kitap seçerken nelere dikkat edeceklerini bilememek ve gelişigüzel çocuk kitabı satın almaktır. Çalışma bu konuda odaklanıp “iyi çocuk edebiyatı nasıl olur-olmalıdır” üzerine örnek çalışmalarla desteklenecektir.
•Okul öncesi çocuklara doğru kitap okuma becerileri üzerine çalışılacaktır.
•Okul çağı çocuklar için de okumaya yönlendirme ve doğru kitap seçiminde velinin rolü üzerine çalışma yapılacaktır.

Çocuk kitapları satış elemanları için:
•Çocuk kitapları konusunda genel bilgiler
•Çocuk kitaplarının raf yerleşimi
•Çocuk müşteri ile ilişkiler
•Velilerle ilişkiler
•Zor sorularla başa çıkma- canlandırma
•“Ben olsaydım…” serbest çağrışımı
•“Çocuk kitaplarının daha fazla satması için neler yapılabilir?” beyin fırtınası yapılır.

Projenin Mekânı
Projenin İstanbul Beyoğlu’ndaki İnsan Kitabevi’nin üst katında -çocuk kitapları standında- çocuklar için yer minderleri üzerinde, velilerle ve satış elemanları ile sandalyelerde grup çalışması yapılması uygun görülmüştür.

Projenin Eğitmenleri
Çocuk kitapları yazarı ve editörü Dr. Melike Günyüz
Uzman Psikolojik Danışman ve çocuk kitapları yazarı Özlem Mumcuoğlu

Uygulama Tarihleri
Personel eğitimi: 11 Şubat 2008
Çocuk-aile eğitimleri: 1 Mart 2008
4 Mayıs 2008
14 Haziran 2008
26 Ağustos 2008 (Lösemili çocukların katılımıyla)

Uygulama
Kitabevinde gerçekleştirilecek uygulamalar için öncelikle mağaza müdürü ve satış elemanları için bir kere eğitim verildi. Eğitim etkileşimli yöntemlerle oluşturuldu. Eğitimciler ve konuyla ilgili Erdem Yayınları çalışanları katılımıyla gerçekleştirilen eğitimde, programın ve projenin amacı anlatıldı, beklentiler alındı. Projede satış temsilcilerinin önemine değinildi. Satış personelinin satış öncesinde, satış sırasında ve sonrasında karşılaştığı soru ve sorunlar tartışılıp çözüm yolları ve ipucu önerilerinde bulunuldu. Çocuk kitapları ve okuma kültürü ile ilgili bir seminer [Çocuklarda yaş grubuna göre kitap seçimi; okul öncesi çocuk kitaplarının özellikleri; okul çağı kitaplarının özellikleri] verildi, alınan eğitimin uygulamaya yönelik kullanımıyla ilgili beyin fırtınası yapıldı ve katılımcılar sertifika ile ödüllendirildi.

Kitabevi şartları (uygulama mekânı, minderler, raflar, masalar vb.) uygun hâle getirildikten sonra proje etkinliklerine başlandı. Etkinlikler sırasında çocuklar ve yetişkinler aynı gün içinde proje uygulamalarına dâhil edildi. Eğitimleri, çocuklarla Uzman Psikolojik Danışman Özlem Mumcuoğlu, velilerle Dr. Melike Günyüz gerçekleştirdi. Çocuklarla yapılan eğitimler sırasında, çeşitli materyaller kullanıldı (masal sandığı, masal kahramanlarını çağrıştıran objeler, farklı kitaplar, kâğıtlar ve kalemler, boyalar).

Çocuklarla ilgili etkinlikler; çocuk kitap kapağı tasarlama, çocuk kitabına isim bulma, kendi masal kahramanını oluşturma, resimlere metin yazma, metni resimleme ve canlandırma gibi etkinlikler yapıldı. Eğitimler sırasında soru cevap, beyin fırtınası, yaratıcı drama vb. teknikler de kullanıldı. Aileler/yetişkinler ile çocuk kitapları, kitap seçimi, kitap okuma teknikleri ve okuma alışkanlığı kültürü oluşturabilme alanında seminer ve sohbetler yapıldı.

Bulgular, Sonuç ve Tartışma
Erdem Yayınları ve İnsan Kitap işbirliği ile Beyoğlu İnsan Kitap mağazasında okumayı seven çocuklara ve onlara doğru kitap seçmek isteyen ailelere düzenlenen “Geleceğin Okurları Yetiştiriliyor” projesi kapsamında ilk etkinlik, kitabevi çalışanlarında bilinç kazandırmak ve bir hizmet farklılığı yaratabilmek için gerçekleştirilmiştir. Bu eğitim sırasında ve sonrasında, kitabevi çalışanları tarafından, eğitimin faydasının görüldüğü ifade edilmiştir. Eğitimin, kitabevi çalışanlarının çocuk kitaplarına ve çocuk kitabı müşterilerine bakışı ve satışında olumlu yönde etkisi olmuştur.

Bu eğitimler sonucunda ailelerde, çocuklar ve okuma kültürü konusunda bazı farkındalıklar oluştuğu tespit edilmiştir:

1.Her çocuğun kitap okuma ve okumama hakkı vardır. Çocuk özel zamanlarında istediği kitabı okuma hakkına sahiptir.
2.Çocuklara mesaj kaygısıyla verilen kitaplar okuma gelişimine engeldir. Kitap okuması için çocuk, kitap seçiminde özgür bırakılmalı. İstediği kitapları, istediği zaman okuyabilmelidir.
Aileler bu farkındalıkların kendilerine olumlu yönde katkısı olduğunu belirterek eğitici ekibe teşekkür etmişlerdir.
Çocuklar kendi duygu ve beğenilerini katabildikleri bir ortamda yepyeni fikirler oluşturabilmişler. Beğendikleri ya da beğenmedikleri kitaplarla ilgili açık yüreklilikle eleştiri yapabilmişler. En önemlisi de çocuk kitaplarının sergilendiği bir ortamda çekinmeden ve kısıtlanmadan uzun süre kitapları inceleyebilmişlerdir. Sadece kendileri için oluşturulmuş bir mekânın olması bile çocukların kitaba bakışını değiştirebildiği gözlemlenmiştir. Kitap okumanın anne babalar ya da okul tarafından zorla yaptırılan bir şey değil bir yaşam biçim olduğunu kavramışlardır. Çalışmayla ilgili bu sonuçlar, çocuklar ve kitap okuma kültürü adına oldukça sevindiricidir.
Sonuç olarak, anne-baba, eğitimciler, kitabevleri, çocuk kitabı satıcıları, çocuk edebiyatı, çocuk gelişimi ve çocuk kitapları konusunda bilinçlendirilmelidir. Aileler ve eğitimciler, okuma kültürü oluşturmak için uygun ve olumlu model olabilmelidir. Çocukların, ailelerin ve eğitimcilerin çocuk kitapları hakkında bilinçlenmeleri okuma kültürünü olumlu yönde etkileyecektir. Ayrıca yayınevleri ve kitabevleri bu gibi projeleri önemsemeli, etki alanını genişleterek uygulamaya koymalıdır.

Poster Bildiri
23-24 Ocak 2010 Uluslararası Katılımlı Okuma Kültürü Sempozyumu, Eğitim-Sen, İstanbul